تاریخچه یلدا در سنت ایرانی

سلام بر همگی

در راستای شب یلدا ایمیلی دریافت کردم که حیفم آمد به اطلاع سایرین نرسانم امیدوارم از آن لذت ببرید و اطلاعات خوبی کسب کنید . در ضمن من این اطلاعات را از طریق ایمیل دریافت کرده ام و مرجع آن در ایمیل ذکر نشده است اگر کسی می داند که این اطلاعات از کجا آورده شده اند مزید امتنان است که یادآوری کنند. با سپاس

تاريخچه يلدا در سنت ايراني
يلدا و مراسمي که در نخستين شب زمستان و بلندترين شب سال برپا مي شود ، سابقه دور و درازي دارد . رسم و رسومات شب يلدا مخصوص آريايي هاست و از اين شب به عـنوان شب زايش خورشيد يا شب تولد نور ياد شده است . اين تغيير در فـرهنگ آريايي قدمتي بالغ بر هزار سال دارد . گذشتگان ما که پايه و اساس زنديگشان بر کشاورزي و شباني استوار بوده و در طول سال ، با سپري شدن فـصول و تضادهاي طبيعي موسمي برخورد داشته اند ، بر اثر تجربه و گذشت زمان با گردش خورشيد و تغيير فصول و بلندي و کوتاهي روز وشب و جهت و حرکت و قـرار ستارگان آشنايي يافته و کارها و فـعاليت هايشان را با آن تنظيم مي کرده اند .
روشني روز و تابش خورشيد و اعـتدال هوا در نظر گذشـتگان ، مظاهـر نيکي و ايزدي بوده و تاريکي و شب و سرما را نيز از خصوصيات اهريمني مي پنداشـتند . کم کم اين اعـتقاد به وجود آمد که نور و روشني و ظلمت و تاريکي مرتب در نبرد و کشمکش هـسـتند ، گاه خورشـيد پيروز مي گردد و ساعـات بيشـتري در پرتوي خود ، مردم را نيرومند نگاه مي دارد و گاه مقـهور تاريکي مي شود و ساعـات کمتري فـروغ و تابش خود فـيض مي رساند . کم کم دريافـتند که کوتاه ترين روز ، آخرين روز پاييز ، يعني سي ام آذز است و بلندترين شب سال ، از آغاز دي ، روزها به تدريج بلندتر و شب ها کوتاه تر مي شود . خورشـيد هـر روز بيشـتر در آسمان مي پايد و نور و گرمي نثار مي پاشـد ، به همين جهت آن شب را يلدا ناميدند ، يعني تولد ، زايش خورشيد شکسـت ناپذير و آن را آغاز سال قـرار دادند .
اقـوام آريايي ، از هـند و ايراني ( هندواروپايي ها جشن تولد آفتاب را آغـاز زمستان نمي دانستند ) به ويژه ژرمن ها جشن تولد آفتاب را آغـاز زمسـتان گرفته و آن ماه را به خداي آفتاب نسبت مي دادند و اين بي تناسـبي نيست ، چه واقعا آغـاز زمستان مانند تولد جديد خورشيد است که از آن روز در نيم کره شمالي رو به افزايش و ارتفاع و درخشندگي مي گذارد و هر روز قـوي تر مي شود . ابوريحان بيروني در آثار الباقيه مي گويد : ( روز يکم ماه دي ، خور نيز ناميده مي شود ) و در قـانون مسعودي نسخه موزه بريتاني لندن خوره روز ثبت شده ، اگر چه در بعضي منابع ديگر خرم روز ناميده شده است .
اما ضد تاريکي ، روشنايي است . تصور گذشتگان بر اين بود که تاريکي نماينده اهـريمن است و روشني از تجليات و آثار اهورايي . به همين مناسبت در شب ها آتش نيز روشن مي کردند تا تاريکي و عاملان اهريمني و شيطاني نابود شـده و بگريزند . هـمچـنان که خورشـيد به مناسـبت فـروغ و گرماي کارسازش تقـدس پيدا کرده بود ، آتش نيز از هـمان تقـدس و والايي در نزد مردم برخوردار شـده بود .در شب يلدا ، يا تولد خورشـيد جهت رفع اين نحوست ، آتش روشن مي کردند ، دور هم جمع مي شدند ، سفـره پهن مي کردند و با هم غذا مي خوردند . هـر آنچه ميوه تازه فصل که نگهداري شده بود و ميوه هاي خشک ، همه را در سر سـفـره مي گذاشـتند . اين سفـره جنبه ديني داشت و مقـدس بود ، يعني از ايزد ، خورشـيد و روشنايي و برکت مي طلـبيدند تا در زمسـتان به خوشي سر کنند و ميوه تازه و خشک و چيز هاي ديگر در سفـره ، تمثيلي از آن بود که بهار و تابستاني پر برکت داشته باشـند . همه شب را در پرتو چراغ و نور آتش مي گذراندند تا اهـريمن فـرصت تباهي و دژخويي پيدا نکند . به هر حال ، ايرانيان امروز هم مانند گذشته ، شب يلدا را جشن مي گيرند . در اين شب ، اقوام و خويشاوندان دور و نزديک دور هم جمع مي شـوند و پدر بزرگ ها و مادر بزرگ ها براي بچه ها قـصه مي گويند ، فـال حافـظ مي گيرند و آجيل مخصوص اين شـب و انار و انگور و هـندوانه و ... مي خورند . اعـتقـاد گذشتگان بر اي بود که با خورندن هـندوانه ، لـرز و سوز زمسـتان را حس نمي کنند . آن ها معـتقـد بودند خوردن ميوه هايي چون انار و پرتغال به آن دليل است که رنگ اين ميوه ها به مانند رنگ نور خورشـيد به هـنگام سپيده دم است و از ديرباز رسم بر آن بوده که از اين ميوه ها در اين شـب ميل شـود .
پس يکم دي ماه ، به مناسـبت آن که تجديد حيات خورشـيد است ، به نام يلـدا يعني تولد خورشـيد ، مشهـور شده و جشن گرفته مي شـد . اما در آغاز دي ماه ، جشن بزرگ ديگري نيز بود . در آن روزها هرگاه نام روز و ماه با هـم تلاقي مي يافـت ، آن روز را جشن مي گرفـتند و در اوسـتا به معني آفـريدگار و خداوند و ددو در پهلوي شکل تغيير يافـته همين واژه است . ماه دي نيز شکل فارسي و تغيير يافته جديد هـمين کلمه اسـت . و نخستين روزش به نام پروردگار است و به اين منظور جشني بوده ضمن آن که چند روز تولد خورشـيد نيز بود . به آن خرم روز گفته شـده و و جـشن بزرگي در ايران باستان به هـمين مناسبت مي گرفـتند . ابوريحان بيروني مي گويد : (( دي ماه را خور ماه نيز مي گويند . نخستين روز آن خرم روز است و اين روز و اين ماه هـر دو به نام خداي بزرگ اسـت . )) اين روز نزد ايرانيان بسيار گرامي بود و آغـاز سال نيز محسـوب مي شـده اسـت . در دوران گذشته ، انتشار آيين مهر به روم و بسياري از کشورهاي اروپايي ، باعـث شـد که روز بيست و يکم دسامبر را که برابر با يکم دي ماه بود ، به عـنوان روز تولد مهر يا ميتراي شکـسـت ناپذير جشن بگيرند اما در سـده چهارم ميلادي بر اثر اشتباهاتي که در کـبيسـه روي مي داد ، تولد مهر نجات بخش ، يا مسيحاي منجي در بيست و پنجم دسامبر واقع شـد و از آن پس تثبيت شـد . تا آن زمان تولد عـيساي مسـيح در ششم ژانويه جشن گرفـته مي شـد . اما هنگامي که کم کم مسيحيت در روم جا باز کرد ، متوليان کـلـيسـا چون نتوانسـتند با برانداختن جشن تولد ميترا در بيست و پنجم دسامبر غـلبه کنند ، همان روز را زايش عـيساي مسـيح اعـلام کردند که تا اين زمان نيز باقي مانده اسـت . يلـدا يک واژه سرياني است به معني تولد . رومي ها خودشان واژه ناتالـيس را به معني تولد داشـتند . مسـيحيان سرياني واژه يلـدا را با خود به ايران آوردند و از آن زمان تا کنون اين نام در ايران ماندگار شد . البته فقط تولد ميترا و موعـد زماني آن نبود که در مسيحيت خارج شـد ، بلکه در واقع امروزه هـمه مسـيحيان جهان ، شب تولد مسـيح را جشن مي گيرند و تا بامداد بلندترين شـب سال را بيدار مانه و با خوردن و نوشيدن و شادي مي گذرانند .
طعم آجيل وانگورواناروهندوانه درجشن تولد خورشيد
يلدا شب ترين شب سال
وتولد هم خانواده است پيشينيان ما که به نبرد دائمي شب و روز، نور وظلمت، خوبي وبدي واهورا واهريمن اعتقاد داشتند مي گفتند که طولاني ترين نبرد سال نبرد شب يلدا است که به درخشش خورشيد و پيروزي نور ختم مي شود.
يلدا ، شب تولد خورشيد است .
شب تولد خورشيد بردوستداران روشنائي مبارک !